Geleneksel El Sanatları Çeşitleri Nelerdir?

El sanatları diye tabir ettiğimiz uğraşlar, aslında köklü tarihimiz boyunca süregelmiş kültürel miraslarımızın en özel örnekleri olarak tanımlanabilir. Peki binlerce yıllık geçmişi, geleceğe aktarmayı sağlayan bu geleneksel el sanatları çeşitleri nelerdir?

Türk Geleneğine Ait 15 Farklı El Sanatları Çeşidi

Anadolu insanının kendini ifade etmek için kullandığı bir iletişim yöntemi olan el sanatları çeşitlerinin kimileri unutulmaya yüz tutmuş olsa da her biri kültürel hafızamız için son derece kritik bir öneme sahip. Biz de bu nedenle el emeği, göz nuru gerektiren onlarca geleneksel el sanatlarından başlıcalarını sizler için mercek altına almak istedik.

Siz de bu yolla daha önceden hiç duymadığınız el sanatları çeşitleri hakkında bilgi edinebilir, hafızanızı tazeleme fırsatı bulabilir, kim bilir belki de listemizden ilham alır ve sanatınızı icra etmek için ilk adımı atmaya karar verebilirsiniz. O halde dilerseniz sözü daha fazla uzatmadan, kültürümüzü şekillendiren geleneksel el sanatları çeşitleri listemizi incelemeye başlayalım.

1. Ahşap İşleme Sanatı

En eski el sanatları dallarından biri olan ahşap işlemeciliği; dülgerlik, kündekâri, oymacılık, sedefçilik, semercilik, sandıkçılık gibi yan kolları ile birlikte oldukça geniş bir uygulama alanına sahiptir. Günümüze kadar gelen ve ahşap işlemenin en güzel örneklerini oluşturan çok sayıda esere de rastlanabilmektedir.

Bugün özellikle camilerin bazı bölümlerinde görme imkanı bulabileceğimiz ahşap oymacılığı ve ahşap süsleme sanat kollarının uygulamaları, genellikle Selçuklu döneminden kalmıştır. Uzun uğraşlar gerektiren ahşap işleme sanatına ne yazık ki günümüzde endüstrileşmeden dolayı gereken ilgi gösterilmiyor olsa da bu harika el sanatını geleceğe taşıyabilmek de yine bizlerin elinde.

2. Bakırcılık Sanatı

Endüstrileşmenin etkisiyle genç nesillerin pek fazla aşina olmadığı bu el sanatı türü, diğer sanat dallarına benzer şekilde geçmişi çok eskiye, on bin yıl öncesine dayanan köklü bir tarihe sahip. Diğer yandan bu el sanatı türünün eskiden Anadolu’nun en yaygın mesleklerinden biri olduğunu da savunabiliriz.

Başta mutfak gereçleri olmak üzere dekoratif eşyaların yapımı için başvurulan bakırcılığın gelecek kuşaklara mutlaka aktarılması gereken bir sanat dalı ve meslek olduğunu da dile getirmek isteriz. Bakırcılık mesleğinin sürdürülebilmesi ise hem sağlıklı hem de dekoratif gereçlere sahip olmayı mümkün kılan bakırcılığa gereken ilginin gösterilmesinden geçmektedir.

3. Cam İşleme Sanatı

İlk olarak Mısırlılar tarafından bulunduğu iddia edilen cam işlemeciliği, Osmanlı döneminde devlet tarafından desteklenen sanat dallarından biri olduğu için önemli ölçüde geliştirilmiştir. Halen çok sayıda ilgilisi bulunan cam işlemeciliğinin vitray, çeşm-i bülbül ve boncukçuluk gibi yan kolları da bulunmaktadır.

Türk sanat tarihi içinde dikkate değer bir yere sahip olan cam işlemeciliği, öğrenmesi bir miktar uğraş gerektiren bir sanat kolu olsa da zarafet ve ince ruhun temsili olarak güncelliğini umuyoruz ki hiçbir zaman yitirmeyecektir.

4. Ciltçilik Sanatı

Ciltçilik dendiği zaman ilk anda birçok kişinin zihninde kitap ciltlemek gibi bir aktivite canlanıyor olabilir. Aslında bunun çok da yanlış bir kanı olmadığını söylemek mümkün. Çünkü binlerce yıllık bir el sanatı çeşidi olan ciltçilik, -akıllara ilk gelen şeye benzer şekilde- el yazması ve basılmış eserlerin dağılmadan ve hasar görmeden muhafaza edilmesi amacıyla yapılan koruyucu kapaklarla ciltlenmesi uğraşı olarak ifade edilebilir.

Osmanlı’da kaplama için genellikle koyun, keçi veya ceylan derisi kullanılırdı. Ayrıca el yazmaları ve basılmış eserler ipek ya da altın iplikle işlenir, farklı süsleme teknikleri ile de süslenirdi. Ancak elbette teknolojinin ilerlemesi, matbaacılığın gelişmesi gibi nedenlerden dolayı günümüzde ciltçilik sanatı, eski dönemlerdeki gibi yaygın değildir.

5. Çini Sanatı

Türk sanat tarihinde mimari ile birlikte önemli ölçüde gelişen çiniciliğe dair ilk örnekler, tarihimizde Selçuklular döneminde görülmüştür. Bugün dünya çapında üne sahip olan Türk geleneksel el sanatları çeşitlerinden çinicilik, yaratıcı figürler ve birbiri ile uyumlu renklerin bir arada kullanıldığı nadide eserler yaratmayı mümkün kılmıştır.

Özellikle cami, türbe ve köşk gibi yapıların hem iç hem de dış süslemelerinde rastladığımız çini sanatı, hala popülerliğini korumaya devam etmektedir. Hatta bazı porselen veya seramik mutfak eşyaları ve dekorasyon için kullanılan aksesuarlarda çini sanatına dair izler görebilmekteyiz.

6. Çömlekçilik Sanatı

Killi toprağın şekillendirilmesi esasına dayanan çömlekçilik sanatı, geleneksel el sanat çeşitleri arasında mutlaka yer verilmesi gereken bir başlık olarak karşımıza çıkıyor. Geçmişte çeşitli ev eşyalarının üretimi için başvurulan çömlekçilik, bugün çoğunlukla hatıralık eşyaların yapımı için tercih ediliyor.

Bu açıdan bakıldığında çömlek sanatının eskisi kadar revaçta olmadığı sonucuna ulaşmak mümkün olsa da çanak ve çömleklerin hala evlerin en vazgeçilmez parçalarından biri olduğunu iddia edebiliriz. Bundan dolayıdır ki Anadolu’nun birçok yerinde çömlekçilik mesleği devam etmekte; bu uğraşı yeni kuşaklara aktarma çabaları da sürmektedir.

7. Dokumacılık Sanatı

Göçebe Türklerin konar-göçer yaşam tarzlarından dolayı çadır, kıyafet, halı-kilim gibi eşyaların yapımı için başvurulan dokumacılık, en köklü el sanatları çeşitlerinden biri olarak adlandırılabilir. Binlerce yıl boyunca yaşam ve giyim kültürümüzün şekillenmesinde şüphesiz ki büyük bir etkisi olan dokumacılık sanatı, günümüz koşullarında gelecek nesillere aktarılması gereken büyük değerlerimizden biridir.

Bu amaca yönelik olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayesinde hayata geçirilen “Türkiye Dokuma Kumaş Haritası” projesi, Anadolu dokuma kültürünün yaşatılması için son derece önemli bir adımdır. Buna göre dokuma tarihimizin köklerini yarına taşımak adına geleneksel yöntemlerle üretilen yöresel kumaşlar koruma altına alınacak ve bu dokumalar gelecek nesillere aktarılacaktır.

Biz de bu projenin yöresel dokuma yöntemleri ve kumaşların endüstriye kazandırılması açısından son derece faydalı bir proje olduğunu düşünüyoruz. Ayrıca yerel kalkınma ve kültürel diplomasiye katkı sağlayacağına inanıyoruz.

8. Ebru Sanatı

Ünü ülke sınırlarını aşan Türk el sanatlarından biri olan ebru sanatını deyim yerindeyse “suya resim yapmak” şeklinde ifade edebiliriz. Uygulama yöntemi ve teknikleriyle benzersiz bir el sanatı olan ebru, oldukça ilgi çekici bir sanat dalı olmakla birlikte yurt içinde ve yurt dışında beğeniyle karşılanmaktadır.

Dolayısıyla ebru sanatı uygulama aşamalarını öğrenmek için açılan çok sayıda kurs ve eğitime rastlayabilmek mümkün. Diğer yandan öğrenme ve yapım süreci biraz uğraş gerektiren bu sanat türü, her yaştan çok sayıda meraklısı ile popülerliğini korumaya devam etmektedir.

9. Hat Sanatı

Güzel yazı yazma sanatı olan hat sanatı veya bir diğer adıyla kaligrafi, herhangi bir ifadeyi bile mükemmel bir anlama bürümede oldukça başarılı olduğu için ilgi çekmektedir. Tarihi çok eski zamanlara dayansa da kültürümüzde özellikle Osmanlı döneminde gelişme kaydedilen hat sanatı, bugün Türkiye’de ve dünyanın çok farklı bölgelerinde icra edilmektedir.

10. Kanaviçe Sanatı

Son yıllarda popülaritesi artan kanaviçe sanatı da geleneksel el sanatları çeşitleri listemizde mutlaka yer vermek istediğimiz sanat dallarından. Kanaviçe sanatı, etamin adlı özel bir kumaş üzerine renkli iplerle nakış işleme yoluyla gerçekleştirilir. Emek ve sabır isteyen bir uğraş olmakla birlikte son derece zevkli bir aktivite olan kanaviçe, çoğu zaman anneanne-babaannelerden torunlarına aktarılan kültür miraslarından biridir.

11. Kat’ı Sanatı

Kat’ı ya da bir diğer deyişle ince kâğıt oymacılığı, kâğıttan motiflerin oyulup başka bir kâğıt üzerine yapıştırılması temeline dayanmaktadır. Kesici aletlerin başrol oynadığı bu sanat dalı, Osmanlı’da hem halk hem de saray eşrafı tarafından yoğun ilgi ile karşılanmıştır. Günümüzde çok yaygın olmasa da meraklıları tarafından hala icra edilen kat’ı sanatı da geleceğe taşınması gereken değerlerimizden biridir.

12. Minyatür Sanatı

Belki de en yaygın el sanatları çeşitleri arasında sayabileceğimiz minyatür sanatı, kültürümüzde özellikle İslam’ın kabulü ile büyük bir ilerleme kaydetmiştir. Genellikle toplumsal olayların perspektifsiz bir yaklaşımla aktarıldığı minyatür sanatını icra edenler ise “nakkaş” olarak isimlendirilmektedir.

13. Oya Sanatı

Örgü tekniğine benzer şekilde farklı desenlerin renkli ipler, tığ ve mekik gibi araçlar kullanılarak çeşitli tekniklerle dantel yapımı olarak tanımlayabileceğimiz bu el sanatı, özellikle kadınlar arasında oldukça yaygın bir uğraş olarak karşımıza çıkıyor.

Yazma süsleme, nevresim kenarı işleme veya dekoratif el işleri üretme gibi amaçlara yönelik yapılan oyalar; motife göre örümcek, laleler, kaz bacağı, demiryolu, kaynana yumruğu gibi farklı adlar alabilmektedir.

14. Taş İşleme Sanatı

Listemizde yer verdiğimiz diğer el sanatları gibi zahmet gerektiren bir diğer sanat türü ise taş işlemeciliği. Şimdilerde eski dönemlerdeki kadar revaçta olmayan bu meslek ve sanat dalı, artık yaygın olarak süs eşyaları yapımında kendini gösteriyor.

Oysa tarihte mezar taşlarından mimari yapılara kadar çok farklı alanlarda en özel örneklerine rastlayabilmenin mümkün olduğu taş işleme sanatı; oyma, işleme gibi farklı tekniklerin kullanılarak taşlara hayat verilen bir sanat dalıdır.

15. Tezhip Sanatı

Altın madeninin başrolde olduğu tezhip sanatı, kültürümüzün en özel el sanatlarından biridir. Tezhip sanatında çoğunlukla çiçek desenleri ve simetrik motifler uygulanmaktadır. El yazması ve basılı eserlerin altın ile işlenmesi temeline dayanan tezhip sanatı, oldukça pahalı bir uğraş olduğundan dolayı ne yazık ki günümüzde çok yaygın bir şekilde icra edilememektedir.